Kuźnia mistrzów: Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów
Z zaletami ducha łączy się tężyzna fizyczna. Zdrowie i silne ciało gwarantują spokojne nerwy i równowagę […]. Człowiek słaby fizycznie okaże się w większości wypadków mniej odporny duchowo; głód, zmęczenie, niewygody wojenne działają na organizm tym silniej, im mniej jest zaprawiony fizycznie1 – pisano na łamach międzywojennej „Bellony”, przyznając aktywności sportowej fundamentalną rolę w wyszkoleniu bojowym polskiego żołnierza. Ta sama myśl patronowała Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportów (CWSGiS), która powstała w styczniu 1921 r., kilka miesięcy po spektakularnych zwycięstwach Polaków nad bolszewikami pod Warszawą i nad Niemnem. Wojna z „czerwoną Rosją” dowiodła, że trzeba dążyć do zapewnienia Polsce potężnej armii dobrze wyszkolonych obrońców. Ich przewodnikami winni zaś być ludzie miłujący sport – „o mocnym charakterze, jasnym umyśle i czującym sercu”, ludzie, którzy potrafią dotrzeć do „głębi żołnierza i przygotować go do wysiłku związanego z wykonywaniem działań bojowych”2.
Takich doskonałych trenerów dawała Niepodległej właśnie CWSGiS, organizująca kursy instruktorskie dla oficerów i podoficerów oraz szkolenia dla dowódców, lekarzy wojskowych, osób delegowanych przez instytucje państwowe i społeczne. Ponadto zapewniała wakacyjną edukację młodzieży, nauczycielom oraz członkom towarzystw gimnastycznych i sportowych. Podczas szkolenia zgłębiano anatomię człowieka ze szczególnym uwzględnieniem fizjologii i mechaniki ruchu, doskonalono się w dziedzinie gimnastyki zarówno w teorii, jak i w praktyce, ćwiczono w walce wręcz i na bagnety, w szermierce, boksie, lekkoatletyce, pływaniu, wioślarstwie, piłce nożnej i koszykówce, uprawiano także narciarstwo i saneczkarstwo. Adepci sztuki sportowej uczyli się zasad prowadzenia ćwiczeń, układania programów gimnastycznych, urządzania sal i boisk, organizacji zawodów i igrzysk. Zdobywali również wiedzę z zakresu ochrony zdrowia i udzielania pierwszej pomocy oraz zapoznawali się z historią wychowania fizycznego. Komendantem CWSGiS został ppłk Walerian Sikorski, a jednym z instruktorów Feliks Stamm (późniejszy legendarny trener boksu).
Nieprzypadkowo CWSGiS powstała w Poznaniu. W tym to bowiem mieście twórcy młodego uniwersytetu utworzyli pierwszą w Polsce i trzecią w Europie katedrę wychowania fizycznego oraz Studium Wychowania Fizycznego przy Uniwersytecie Poznańskim, kształcące kandydatów na wychowawców wychowania fizycznego dla szkół średnich i seminariów nauczycielskich3.
Kurs inaugurujący działalność CWSGiS trwał rok (od września 1921 do czerwca 1922 r.) i wzięło w nim udział 32 oficerów, 15 nauczycieli cywilnych i 31 nauczycielek. Zebrani w sali poznańskiego studium młodzi pasjonaci sportu ćwiczyli gimnastykę, szermierkę i boks, natomiast na boisku „Pogoni” zaprawiali się w lekkoatletyce i próbowali sił w różnych grach ruchowych. Arkana narciarstwa zgłębiali przez trzy tygodnie w stolicy Tatr, a tajniki sztuki strzeleckiej – w Wielkopolskiej Szkole Strzeleckiej w Biedrusku. Zwieńczeniem kursu był popis gimnastyczny połączony z zawodami lekkoatletycznymi i meczem piłki nożnej.
W krótkim czasie szkoła zdobyła renomę. Dawała swoim absolwentom solidne podstawy, o czym świadczy najlepiej program rocznego kursu, obejmujący takie przedmioty, jak: anatomia, fizjologia, mechanika ruchu, psychologia, pedagogika eksperymentalna, historia wychowania fizycznego i organizacja sportów, które szły w parze z ćwiczeniami służącymi „przysposobieniu organizmów do walki o byt, a przede wszystkim do walki o wolność”4. Od początku szczególną rolę przyznawano gimnastyce; uprawiano ją przez godzinę dziennie, a łącznie z nauką instruktażu – nawet przez 10 godzin tygodniowo. Wśród uprzywilejowanych przedmiotów znalazły się też te związane bezpośrednio z wyszkoleniem wojskowym, a więc: walka na bagnety, grenadierka, szermierka i lekkoatletyka. Wiele czasu poświęcano grom i zabawom ruchowym, a wielką popularnością cieszyły się eskapady narciarskie. Absolwent takiego rocznego kursu po przejściu sześciotygodniowej praktyki w obozie przysposobienia wojskowego był gotów zostać instruktorem wychowania fizycznego w pułkach, stowarzyszeniach cywilnych i szkołach, także tych przeznaczonych dla podchorążych5.
Od CIWF do AWF
Prawdziwą rewolucję w życiu sportowo-wojskowym Niepodległej przyniosło powołanie do życia Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie (CIWF) – pionierskiej uczelni, która podjęła się kształcenia wysoko wykwalifikowanych instruktorów wychowania fizycznego, dobrze przygotowanych do pracy zarówno w wojsku, jak i w środowiskach cywilnych. Wielkim orędownikiem stworzenia takiej instytucji był sam Piłsudski, który przywiązywał wyjątkową wagę do sportowego wyszkolenia kadry pedagogicznej; upatrywał w niej „główne ogniwo i czynnik w krzewieniu i rozwoju kultury fizycznej w Polsce”6. W listopadzie 1927 r. odbyła się w gabinecie marszałka narada, w której wzięli udział minister spraw wewnętrznych oraz wyznań religijnych i oświecenia publicznego, wiceminister spraw wojskowych oraz dyrektor PUWFiPW. Piłsudski z satysfakcją zakomunikował, że w związku z nadwyżką w budżecie państwa możliwe jest zagospodarowanie środków na rozwój wychowania fizycznego. Gdy uradowany wymówiłem jedno słowo „instytut” – wspominał płk Ulrych – Marszałek powiedział: Właśnie… Niech pan zacznie nad tym pracować7. Toteż płk Ulrych od razu zabrał się do dzieła i powołał Komitet Budowy Instytutu. Komitet ten, składający się z wybitnych osobowości i entuzjastów usankcjonowanej idei budowy Instytutu, ruszył z taką energią do pracy, że z początkiem czerwca 1928 roku wykonane zostały prace wstępne; zatwierdzono projekt budowy, przygotowany przez inż. arch. Edgara Norwertha, i zorganizowano kierownictwo budowy, na którego czele stanął inż. Maksymilian Dudryk. Pierwszą cegłę pod budowę Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego położono 23 czerwca 1928 roku, a 2 grudnia wmurowano akt erekcyjny oraz tablicę upamiętniającą 10-lecie Polski Niepodległej i w takim tempie prowadzono roboty, że w listopadzie 1929 roku można było rozpocząć zajęcia dydaktyczne na I roku studiów8 – odsłania historię Instytutu Kajetan Hądzelek.
Kurs inaugurujący działalność CIWF rozpoczął się pod kierunkiem płk. Władysława Osmolskiego, komendanta CWSGiS w Poznaniu, która połączyła się z Instytutem; on sam został pierwszym dyrektorem nowej uczelni. Wierzył głęboko, że CIWF przyczyni się do „zbliżenia wychowania fizycznego cywilnego z wojskowym, tak aby praca w tej dziedzinie przedstawiała się jako jedna całość celowo kierowana i rozwijana”9. Głównymi zadaniami utworzonej placówki, z siedzibą w urokliwej, pachnącej żywicą okolicy lasku bielańskiego, były kształcenie instruktorów sportowych, prowadzenie prac naukowych i badawczych oraz rozwijanie specjalnych gałęzi wychowania fizycznego, takich jak szermierka czy gimnastyka lecznicza10.
W swej nowatorskiej działalności twórcy CIWF nastawieni byli nie tylko na budowanie siły i sprawności, lecz także na kształtowanie postawy obywatelskiej i moralnej, czemu służyło wyjście poza sale gimnastyczne i boiska sportowe. Gry i zabawy na odkrytym powietrzu na terenach nieprzystosowanych jako czynniki wychowawcze, kształtujące uczuciową stronę człowieka i niepozostające bez wpływu na zakres zainteresowań wychowanków, sporty wodne na naturalnych terenach rzek i jezior, narciarstwo turystyczne, wreszcie obozownictwo decydują o kierunku programowym CIWF, mają one dać przyszłym wychowawcom środki do oddziaływania na stronę uczuciową, estetyczną, obyczajową i społeczną przyszłych ich wychowanków, którzy stanowić będą rzeszę młodzieży, mającą wyrobić się na dzielnych obywateli Państwa, która chce bronić stanu swego posiadania i która wyczuwa swe posłannictwo dziejowe11.
Po śmierci Piłsudskiego w 1935 r. CIWF, chcąc uczcić swego założyciela, a zarazem niestrudzonego propagatora usportowienia Polaków, przyjął jego imię, pomny słów tego męża stanu: wychowanie fizyczne uczyć ma opanowania organizmu dla celów najwyższych życia indywidualnego i społecznego12. Trzy lata później, w 1938 r., CIWF został przekształcony w wojskową szkołę akademicką, od tego momentu po dziś dzień znaną jako Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Tak oto w stolicy Polski wyrosła największa tego typu uczelnia, której już w chwili powstania przyznano miano „polskiego uniwersytetu kultury fizycznej”13.
Przypisy:
1 L.B., Z powodu artykułu A.O., „Bellona” 1934, t. 43, s. 324.
2 A. Chmiel, Kształcenie kadr w CWSGiS i CIWF, na Okręgowych Kursach Gimnastyczno-Sportowych oraz w Wojskowych Specjalistycznych Ośrodkach Szkoleniowo-Sportowych, [w:] tegoż, Wychowanie fizyczne i sport…, s. 208.
3 Tamże, s. 210.
4 Wojskowy Rocznik Sportowy na rok 1923, Warszawa 1923, s. 54–55.
5 Ponadto organizowano trwające trzy i pół miesiąca oficerskie kursy gimnastyczno-sportowe z przewagą zajęć praktycznych, które pozwalały kadrze na zdobycie potrzebnych umiejętności z zakresu wychowania fizycznego. Jednocześnie stanowiły one kuźnię talentów sportowych.
6 K. Hądzelek, Marszałek Józef Piłsudski, fundator i patron Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego – Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, [w:] 90 lat. Księga pamiątkowa na jubileusz 90-lecia działalności Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, red. M. Lenartowicz, Warszawa 2020, s. 35.
7 Tamże, s. 37.
8 Tamże, s. 37–38.
9 Narodowy Instytut Wychowania Fizycznego, „Stadjon” 1925, nr 16, s. 3.
10 A. Chmiel, Wychowanie fizyczne i sport…, s. 223.
11 Z. Gilewicz, Centralny Instytut Wychowania Fizycznego, [w:] Przewodnik Sportowy, Warszawa 1933, s. 17.
12 K. Hądzelek, Marszałek Józef Piłsudski…, s. 40.
13 Tamże.
